مهندسی صنایع یکی از شاخه‌های مهندسی میباشد که با طراحی، پیاده سازی و بهبود سیستمهای یکپارچه ای از انسان (human)، سرمایه، مواد (material)، اطلاعات (information)، تجهیزات (instrument) و انرژی (energy)مرتبط میباشد . این رشته بر پایه دانش تخصصی در علوم ریاضی، طبیعی، اجتماعی و نیز قوانین و روشهای تجزیه و تحلیل مهندسی و طراحی بنا شده است به‌منظور تعیین پیش بینی و ارزیابی نتایج حاصل از سیستمهای یکپارچه بپردازد .[۱]
در سیستمهای تولید ناب و بدون خطا (Lean Manufacturing)، مهندسی صنایع در جهت حذف و کاهش منابع تلف شده از قبیل زمان، پول، ماده و انرژی نقش کلیدی دارد.
همچنین علم مهندسی صنایع راجع به مدیریت عملیات، مهندسی سیستمها، مهندسی تولید و مهندسی ساخت یا مهندسی سیستمهای ساخت آگاهی می‌دهد؛ وجه تمایز مهندسی صنایع به شرکت داشتن نقطه نظرات دانش آموختگان آن در کارشان باز می‌گردد. این رشته عموماً به‌عنوان مهندسی مدیریت یا مدیریت مهندسی، یا حتی مهندسی سیستمهای سالم مطرح است. (در یک جمله هزینه و زمان کمتر برای بازده و راندمان بالاتر)
اهداف و ویژگیهای مهندسی صنایع:
نخستین نكته‌‌ای كه كه باید بدان توجه كرد ، پویایی پنهانیست كه در ذات تعاریف فوق نهفته است ؛ این جملات بیانگر حركتی مداوم و همیشگی هستند ، حركتی در جهت آنچه كه بهتر است یعنی بهبود مستمر ، حركتی كه هیچگاه متوقف نمی‌شود . شما برنامه‌ریزی می‌كنید ، تصمیم می‌گیرید ، به اجرا درمی‌آورید ، تجزیه‌وتحلیل می‌نمایید و آنگاه از نتایج حاصل جهت برنامه‌ریزیهای آتی بهره می‌برید ؛ این چرخه‌ایست كه هیچگاه از حركت باز نخواهد ایستاد و همواره رو به سوی بهبود دارد ، چرا كه ایستایی یعنی مرگ و مجموعه‌های پویایی چون واحدهای صنعتی - خدماتی هیچگاه به مرگ تمایل ندارند .
نكته دوم آنكه هیچ‌یك از تعاریف فوق به‌تنهایی قادر به بیان آنچه مهندسی صنایع ادعا می‌كند نیستند ، بلكه این‌دو مكمل یكدیگرند . گفته‌ایم كه ویژگی بارز مهندسی صنایع در تفكر بهبود مستمر وضعیت موجود بوده و هرگز از وضعیت موجود راضی نیست و تلاش می‌نماید تا به سوی وضعیتی مطلوبتر حركت نماید . در وهله اول ، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی لازم است كه حركتیست به سوی هدف ، اما در گام بعدی به‌كارگیری و اجرای برنامه یا تصمیم و سپس تجزیه‌وتحلیل نتایج ، تضمین‌كننده صحت آن می‌باشند . گرایش تولید صنعتی به نگرش نظام‌مند ، منظم و علمی گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها نیازمند است و در نقطه مقابل ، برنامه‌ریزی و تحلیل نیز به نگرش اجرایی ، كاربردی و تجربی تولید صنعتی نیاز دارد .
نكته سوم ، دیدگاه انجام‌دهی و هماهنگ‌سازی است ، چراكه مهندسی صنایع گاه باید عوامل متضادی چون نیروی انسانی ، ماشین‌آلات ، زمان ، تجهیزات ، سرمایه ، ساختمان و مواد را در قالب یك مجموعه صنعتی - خدماتی آنچنان هماهنگ سازد تا مطلوبیت لازم در كیفیت و كمیت تولید را بدست آورد . این مساله ، ویژگی دیگری را یادآور میشود كه همانا تفكر كل‌گرا ، جامع و نظام‌مند مهندسی صنایع میباشد . وی در هنگام برخورد با هر مجموعه ، پیش از آنكه به جزئیات بپردازد ، آنرا به صورت كلی مشاهده می‌نماید و به تعبیری از بالا یا بیرون نگاه می‌كند ؛ او اجازه نمی‌دهد تا یك بخش كوچك از آن مجموعه چنان مجذوبش نماید كه از سایر قسمتها غافل گردد و ارتباط بخشهای دیگر را با آن جزء نبیند . وی می‌داند كه همكاری تمام آن مجموعه است كه كارایی كل را بدست می‌دهد و انتظاری كه از مجموعه می‌رود با هماهنگی تمام اجزا برآورده می‌گردد . گفته شد كه مهندسی صنایع با مجموعه‌های پویایی چون واحدهای صنعتی - خدماتی روبروست . هر مجموعه پویا دارای یك‌سری داشته‌ها یا ورودی‌ها ، یك‌سری ستاده‌ها یا خروجی‌ها و همچنین فرایندیست كه این داشته‌ها را به ستاده‌ها تبدیل نماید . ویژگی مهندسی صنایع ، مشاهده هم‌زمان این سه عامل است و این مساله خود موجب درك ارتباط بین مجموعه‌ها و عوامل مختلف و اقدام در جهت هماهنگ‌سازی و انجام آنها میشود . یك مهندس صنایع چنانچه بتواند ورودی‌ها و خروجی‌ها را اعم از فیزیكی و غیرفیزیكی در ذهن خود تصویر نماید و همچنین پردازشها و فرایندهای تبدیل این ورودی‌ها به خروجی‌ها را مرور كند ، آنگاه به یقین خواهد توانست سازمان را به بهترین نحو اداره نماید .
نكته چهارم ، اصل بیشینه‌سازی كلی است كه به‌طور ذاتی در این تعاریف به چشم می‌خورد ؛ اگر شما یك مجموعه را بصورت جامع و نظام‌مند مشاهده كردید ، درست نیست كه تنها سعی نمایید یك جزء آن را در مطلوب‌ترین وضعیت و سطح ممكن نگه دارید و از سایر اجزا غافل بمانید ؛ مهندسی صنایع می‌گوید كل این مجموعه ، یعنی تمامی اجزای آن در ارتباط با هم و به صورت هماهنگ باید در یك سطح مطلوب قرار گیرند تا مطلوبیت كل مجموعه در بالاترین سطح قرار گیرد.
نكته پنجم واژه موثر در تعریف ذكر شده ، است ؛ اصولا در مهندسی صنایع مفهوم بهره‌وری كاربرد فراوانی دارد ؛ بهره‌وری خود انواع مختلف دارد و عموما به صورت نسبت خروجی‌ها (ستاده‌ها) به ورودی‌ها (داده‌ها) تعریف می‌گردد . دو ركن اساسی در افزایش بهره‌وری هر مجموعه ، كارایی و اثربخشی می‌باشند . كارایی نشان‌دهنده میزان كل فعالیت میباشد حال با هر مقصودی كه می‌خواهد انجام شده باشد ، اما اثربخشی مبین آن قسمت از فعالیت است كه در راستای رسیدن به هدف مجموعه انجام شده است ؛ به‌كارگیری واژه موثر نیز به همین معنا میباشد .
نكته ششم آن است مهندسی صنایع از روشهای علمی جهت انجام كارهایش استفاده می‌نماید . روشهای علمی روشهایی هستند كه كه در موارد متعدد از بوته آزمایش و تجربه گذشته‌اند و به بیان بهتر استاندارد گردیده‌اند و این دل‌مشغولی مهندسی صنایع است كه سعی می‌كند در هر چرخه برنامه‌ریزی ، اجرا و تجزیه‌وتحلیل ، روشهای مستند و استانداردی را در امور مختلف طراحی كند ، آنها را از حالت تجربه‌نشده خارج نماید و وارد ذات فرایند داخلی آن مجموعه نماید . دانش مهندسی صنایع سعی می‌نماید برای تمامی شرایط ، روشهای علمی خاصی را طراحی كند تا در موارد مشخص ، این روشها را به عنوان ابزاری در اختیار مدیر قرار دهد .
دانش پایه ای مهندسی صنایع:
دانشهای ریاضی،آمار و کامپیوتر نقش اساسی را ایفا می کنند.ابزارهایی نظیر بهینه سازی،فرآیندهای تصادفی و شبیه سازی در مهندسی صنایع حرف اول را می زنند.در دوره لیسانس مهندسی صنایع و به طور کل در دوره های این رشته،هدف این است که با تمرکز روی این دانش های پایه ای،به تحلیل های اقتصادی،برنامه ریزی و کنترل،طراحی تاسیسات،سیستم های تولیدی و تحلیل مشاغل برسیم.لازم به توضیح است دانش استفاده شده در مهندسی صنایع،بر اساس متغیرهای گسسته است ،در حالی که در سایر رشته ها بر اساس متغیرهای پیوسته می باشد.یعنی در مهندسی صنایع بیشتر،جبر خطی استفاده می شود و این دقیقا نوعی از دانش ریاضی است که در سایر رشته ها کمتر مورد تاکید قرار می گیرد.دلیل تاکید بیش از حد مهندسی صنایع بر این نوع دانش ریاضی،این است که ما با چیدمان محصولات،دسته بندی آنها،طراحی لی اوت کارخانه و . سر و کار داریم.می توان گفت فرهنگ ریاضی متفاوتی بین این رشته و رشته های دیگر وجود دارد.
اما چرا آمار مهم است؟موضوعاتی مانند کنترل کیفیت،شبیه سازی و فرآیندهای تصادفی همه وهمه با آمار سر و کار دارند.ارزیابی ریسک،برنامه ریزی تولید و به طور کلی مطالعه ی سیستم ها همه به آمار نیاز دارند و اینها همه کارهای مهندسین صنایع است.
حوزه های گوناگون مهندسی صنایع:
مدیریت کیفیت،مهندسی مجدد
مهندسی مع،الگوبرداری
شش سیگما
مهندسی ارزش
تفکر ناب،تولید ناب
سازمان های یادگیرنده،تریز
مدیریت پروژه
مدیریت ریسک
مدیریت استراتژیك
مدیریت منابع انسانی
مدیریت زنجیره تامین
برنامه ریزی منابع انسانی
تئوری بهینه‌سازی
تحقیق در عملیات
هیوریستیك ها،مهندسی فاکتورهای انسانی
مدیریت دانش،برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات
درباره این سایت