مهندسی صنایع در مقطع كارشناسی در چهار گرایش تقسیم‌بندی میشود :
1. تولید صنعتی
2. برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها
3. تكنولوژی صنعتی
4. ایمنی صنعتی
دو گرایش تولید صنعتی و تحلیل سیستمها در قیاس با گرایشهای ایمنی صنعتی و تكنولوژی صنعتی ، به دلیل حوزه مفاهیم پیچیده‌تر ، گسترده‌تر و كاربردی‌تر ، دارای برجستگی چشمگیری در سطح دانایی و توانایی می‌باشند ، دانشجویانی با سطح علمی بالاتری را به خود می‌پذیرند و به همین دلیل گرایشهای اصلی مهندسی صنایع به شمار می‌آیند . از این رو پیرامون این دو گرایش در گامهای آتی شرح كاملتری بیان خواهیم نمود .
دوره دكترای مهندسی صنایع مجموعه‌ای هماهنگ از فعالیتهای پژوهشی و آموزشی است كه موجب احاطه و دستیابی دانشجو به آثار علمی در زمینه مهندسی صنایع و توانایی در تهیه متون تحقیقاتی ، نوآوری ، كمك به پیشرفت و گسترش مرزهای دانش در این رشته خواهد شد . دوره دكترا نیز شامل سه گرایش زیر است :
1. مهندسی صنایع
2. سیستمهای اقتصادی - اجتماعی
3. مدیریت سیستم و بهره‌وری
در گام آتی به بررسی دو گرایش اصلی مقطع كارشناسی یعنی تولید صنعتی و برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها خواهیم پرداخت.
تولید صنعتی فن به‌كارگیری مهارتهای تكنیكی - اقتصادی و استفاده موثر و نظام‌یافته از نیروی انسانی سازمان ، ماشین‌آلات ، تجهیزات ، سرمایه ، ساختمان و مواد به منظور تولید كالا با كیفیت و كمیت مطلوب میباشد .
برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها فن به‌كارگیری روشهای علمی جهت حل مسائل تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در واحدهای صنعتی - خدماتی ، شامل جمع‌آوری اطلاعات ، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها ، مدل‌بندی و حل مساله.
نکته: هیچ‌یك از گرایشهای برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها و تولید صنعتی به تنهایی تمام مهندسی صنایع نیستند و تنها با حضور در كنار یكدیگر میتوان انتظار داشت مهندسی صنایع به اهداف خود نائل گردد .
اینك به سراغ دو گرایش دیگر می‌رویم كه اگرچه در جایگاه توجه پایینتری در قیاس با تولید صنعتی و برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها قرار دارند اما خود از جمله رشته‌های كاربردی صنعت و خدمات به‌شمار می‌آیند و چه‌بسا كاركردهایی داشته باشند كه سایر رشته‌های فنی و مهندسی از آنها بی‌بهره‌ا‌ند . با تكنولوژی صنعتی آغاز می‌كنیم :
در تعریف تكنولوژی صنعتی میتوان گفت : فن به‌كارگیری مهارتهای اجرایی و ذكاوتهای فنی در جهت طراحی تجهیزات و تسهیلات مورد استفاده در بخش تولید و خدمات و تعیین تدابیر لازم برای ساخت‌وساز آنان میباشد . (بهینه‌سازی در ساخت‌وساز)
تكنولوژی صنعتی گرایشیست با بینشی فنی‌تر از دو گرایش تولید صنعتی و برنامه‌ریزی و تحلیل سیستمها كه مشابه كارشناسی ساخت و تولید در مهندسی مكانیك بوده اما مجهز به توانایی بهینه‌سازی ، آگاه به مسائل بهینه‌سازی ساخت و ساز فرآورده‌های صنعتی و نیز نگهداشت و راه‌اندازی فنی واحدهای اجرایی میباشد . دارای توانایی انتقال و مدیریت تكنولوژیست و نیز حفظ و حراست از آن كه به مدد امكانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در جهت حفظ و نگهداری نظام فنی و اجرایی گام بر می‌دارد ؛
با مدیریت تكنولوژیهای در دسترس یا مواردی كه در قالب انتقال تكنولوژی دادوستد می‌شوند ، در جهت افزودن كمیت و كیفیت فرآورده‌ها و نیز بهره‌برداری اثربخش از امكانات در دسترس ، اقدامات موثری انجام می‌دهد . با استفاده از تجهیزات كامپیوتری و مدارهای منطقی قادر است طیف وسیعی از خواسته‌‌های اجرایی بشر را كه به دلیل محدودیت‌های انسانی به سهولت قابل تحقق نمی‌باشند ، عینیت بخشد . مباحث اجرایی و مهارتی ساخت و تولید فرآورده‌های صنعتی ، طراحی قالب ، قیدوبست‌های صنعتی ، عملیات حرارتی و مباحث انتقال تكنولوژی را میتوان در زمره دیگر زمینه‌های تخصصی این گرایش ذكر نمود . كارشناس تكنولوژی صنعتی از مرحله طراحی یك ایده و نمونه‌سازی آن گرفته تا مرحله ساخت و تدارك امكانات تولید ، همین‌طور مدیریت مراحل اجرایی ، توان خدمت‌رسانی دارد ؛ علاوه بر آن ، ضایعات و عوامل بروز آنها را شناسایی كرده و تاثیرات گوناگونی كه برجای می‌گذارند را ، مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌دهد .
حال به سراغ ایمنی صنعتی می‌رویم :
در تعریف ایمنی صنعتی میتوان گفت : فن به‌كارگیری تدابیر ویژه مهندسی در جهت ایمن‌سازی نظامهای گوناگون كاری در مواجهه با گونه‌های مختلف ریسك رودرروی آنان میباشد . (بهینه‌سازی در ایمن‌سازی)
گرایش ایمنی صنعتی تلفیقی از سه رشته بهداشت حرفه‌ای ، مدیریت صنعتی و مهندسی صنایع ( جهت‌گیری عمده به سوی مهندسی صنایع است ) با رویكرد بهساز و پیشگیرانه و در عین حال مهندسی ، در جوار متخصصین بهداشت حرفه‌ای كه با دید پزشكی بیشتری به دنیای كار می‌نگرند ، تلاش در ایجاد نظامهای شناخت خطرات و محدود‌سازی عملكرد‌های غیرایمن در محیطهای كاری داشته ، روشها ، برنامه‌ها و فرآیندهایی برای كنترل و ارزیابی خطرات پی گرفته و تلاش در ایجاد فضایی سالم برای نجات حركت‌های بهره‌ور دارد . این گرایش مهندسی صنایع ضمن تسلط بر آگاهیهای عمومی مهندسی صنایع به ویژه در راستای تطبیق دادن كار با توانایی‌های انسانی در زمینه‌هایی همچون مهندسی فاكتورهای انسانی ، عوامل فیزیكی و شیمیایی زیان‌آور محیط كار ، حفاظت صنعتی و اصول مدیریت ایمنی ، دارای تبحر و تخصص است . طراحی نظام‌هایی كه بتوانند از آسیب رساندن به انسانها ، امكانات و تجهیزات پیشگیری كرده ، حركت ملایم و روان اجرا را تضمین نماید ، بخشی از توانایی‌های اجرایی این متخصصین به شمار می‌رود .
مکانیک سیالات ، جمع‌آوری و دفع فاضلابهای صنعتی ، مهندسی احتراق ، گازرسانی ، اعلام و اطفا حریق ، ایمنی در برق ، سم‌شناسی صنعتی ، ایمنی ساختمان و معدن ، ارگونومی ، تهویه صنعتی ، دیگها و ظروف تحت‌فشار ، روشهای تولید1 و2 ، ایمنی در کشاورزی ، روانشناسی صنعتی ، عوامل شیمیایی محیط کار ، اصول بهداشت محیط ، بیماریهای شغلی ، حفاظت صنعتی ، ایمنی بالابرها ، تحقیق در عملیات ، ترمودینامیک و انتقال حرارت ، عوامل فیزیکی محیط کار ، اصول مدیریت ایمنی ، ارزیابی کار و زمان و طرح ریزی واحد های صنعتی از جمله دروس اصلی و تخصصی پراهمیت این گرایش به شمار می‌آیند .
دوره ی لیسانس و بررسی آن:
طول متوسط این دوره 4 سال است و برنامه های درسی آن درباره ترم برنامه ریزی میشود و علاوه بر دروس کارگاه و پروژه یک ترم کامل نیز به کارآموزی اختصاص می یابد. طول هر ترم 17 هفته آموزش کامل است مدت هر واحد درس نظری 17 ساعت و عملی و آزمایشگاهی 24 ساعت و کارگاهی 51 ساعت و کارآموزی حداقل 136 ساعت است کارآموز بنا در واحدهای ذیربط انجام می باید.
تعداد واحدها
واحدهای درسی این مجموعه 140 واحد به شرح زیر میباشد
دروس عمومی 20واحد
دروس پایه 28 واحد
دروس اصلی 63 واحد
دروس تخصصی 21 واحد
دروس اختیاری 8 واحد
نقش و توانایی یا کارایی
مشاغلی که فارغ التحصیلان این دوره می توانند احراز نمایند عبارتند از :
- واحد طرح و برنامه موسسات تولیدی بزرگ (بیش از 500 شاغل) در واحد طرح وبرنامه، خط مشی عمومی موسسه بوسیله کارشناسان این دوره در مقاطع میان مدت و بلند مدت برنامه ریزی می گردد. مسائل تصمیم گیری در سطح واحد تولیدی توسط کارشناسان این مجموعه به فرم کمی مورد تجریه و تحلیل قرار گرفته و بهترین راه حل جهت تصمیم گیری نهائی به مدیریت واحد ارائه می گردد.
- واحد طرح وبرنامه وزارتخانه و موسسات تابعه
مسائل تصمیم گیری در سطح وزارتخانه موسسات تابعه فارغ التحصیلان این دوره بصورت کمی مورد تجریه و تحلیل قرار گرفته و راه حل مناسب جهت تصمیم گیری نهائی تدوین می گردد.
- کارشناسان برنامه ریزی در موسسات خدماتی
مسائل خدماتی موسسات مختلف از قبیل توزیع کالا، توزیع آب، انرژی و. حمل و نقل، ترافیک شهری، ترافیک هوائی، بررسی سطح قابل ارائه خدمات بنادر، بررسی سطح قابل ارائه خدمات در بیمارستانها و.
- کارشناسان برنامه ریزی در سازمان برنامه و بودجه
مسائل برنامه ریزی و تخصیص بودجه در سطوح مختلف مملکتی، بخشی ، استانی و.
- کارشناسان برنامه ریزی در سطوح مختلف نظام برنامه ریزی کشور
با مراجعه به نظام برنامه ریزی کشور مصوبه شورای اقتصاد ملاحظه می گردد که عده کثیری کارشناس در سطوح مختلف وزارتخانه ، استانداریها، فرمانداریها و. مورد نیاز میباشد.
- تحقیقات و آموزش در موسسات عالی
فارغ التحصیلان این مجموعه می توانند پس از طی دوره های تخصصی (تحقیق و تربیت مدرس) به خدمات آموزشی و پژوهشی در موسسات عالی کشور بپردازند.
ضرورت و توانایی
ابعاد فعالیتهای صنعتی و خدماتی آن چنان گسترده است که حل مسائل تصمیم گیری و برنامه ریزی در سطح اینگونه واحد را بدون بهره گیری از روش علمی غیر ممکن ساخته است لذا مدیریت موسسات تولیدی و خدماتی نیاز مبرمی می برد وجود کارشناسی متبحر در ادامه برنامه ریزی ارائه می باشدحل جمع آوری اطلاعات ، تجزیه و تحلیل داده های، طبقه بندی و حل ومسئله بوسیله کارشناس برنامه ریز انجام می شود. جواب یا جوابهای مسئله ارائه می گردد و سپس بهترین جواب توسط مدیر انتخاب می شود. ارائه بهترین جواب بدون بهره گیری از روشهای علمی غیرممکن است به دلایل فوق الذکر و نیز نیاز کشور به متخصصین برنامه ریز در بخش صنایع لازم و اهمیت این دوره روش می شود.
اما دوره ی ارشد:
1. مهندسی صنایع
2. مهندسی سیستمهای اقتصادی - اجتماعی
3. مدیریت سیستم و بهره‌وری
4. مدیریت مهندسی
گرایش مهندسی صنایع ، گرایش برتر كارشناسی ارشد به شمار می‌آید كه به فارغ‌التحصیلان كارشناسی همین رشته اختصاص دارد ؛ سطح رقابتی برای ورود به این گرایش بسیار بالاست و با توجه به كمیت پایین پذیرش‌شوندگان ، نخبگانی كه احاطه افزونتری به دروس آزمون ارشد داشته باشند قادر به ادامه تحصیل در این گرایش می‌باشند .
گرایش سیستمهای اقتصادی - اجتماعی ، به نوعی گرایش دوم مقطع كارشناسی ارشد در حساب می‌آید كه فارغ‌التحصیلان سایر رشته‌های فنی - مهندسی نیز مجازند بخت خود را برای قبولی در این رشته بیازمایند .
مدیریت سیستم و بهره‌وری را میتوان چكیده دوره كارشناسی مهندسی صنایع دانست كه به فارغ‌التحصیلان سایر رشته‌های فنی و مهندسی كه حداقل سه سال سابقه مدیریتی داشته باشند اختصاص یافته است .
لازم به یادآوریست كه گرایش مدیریت مهندسی ، به عنوان یكی دیگر از گرایشهای كارشناسی ارشد مهندسی صنایع در حال گسترش بوده و هم‌اكنون در دانشگاههایی نظیر دانشگاه صنعتی امیركبیر ، در این گرایش نیز پذیرش صورت می‌گیرد
زمینه‌های اشتغال
رشته مهندسی صنایع به این دلیل که زمینه‌های گوناگون فعالیتهای تولیدی و خدماتی را با دید کلی نگر مورد توجه قرار می‌دهد در افزایش بهره وری و بهبود فرآیندها نقش موثری را می‌تواند ایفا کند. با گذشت زمان صاحبان صنایع و تگذاران امور اقتصادی به این نکته پی برده اند و همین امر باعث افزایش توجه به مهندسی صنایع به عنوان ابزاری در جهت انجام بهتر کارها گشته است.
از آنجا که ایران جزو کشورهای در حال توسعه است از سویی با افزایش مصرف داخلی نیاز به توسعه ابزارهای تولید و یا بهبود روشهای تولید و افزایش بهره‌وری به منظور استفاده مناسب‌تر از منابع تولید به شدت احساس میشود و از سوی دیگر کشور وارد عرصه‌هایی از خدمات می‌گردد که تاکنون تجربه آن را نداشته است. (به عنوان مثال میتوان به تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیکی و… اشاره کرد) در هر دو زمینه مهندسی صنایع و سیستم نقش موثری ایفا می‌کنند و بنابراین نیاز کشور به این رشته هم اکنون بسیار زیاد بوده و در آینده نیز همچنان ادامه و افزایش خواهد داشت. از لحاظ زمینه کلی کار صرف نظر از برخی کارهای ویژه تفاوت چشمگیری میان مهندسین صنایع و سیستم در بازار داخلی کشور وجود ندارد.
از آنجا که وظیفه اصلی مهندسین صنایع بهبود روشها و افزایش بهره‌وری جهت استفاده بهتر از منابع و نیز مدرن کردن و اتوماسیون فرایندهای تولید و طراحی فرایندهای خدماتی و به نحوی کارا است و با توجه به وضعیت کنونی صنایع و ارگانهای خدماتی کشور زمینه‌های خدمت زیادی برای دانش آموختگان این رشته مهیا است.
درباره این سایت